‘Wat weten we eigenlijk weinig over dwangarbeiders’

Oud-Beijerland - Met de overhandiging van het 1e exemplaar aan wethouder Harry van Waveren is donderdagavond 16 maart het nieuwe oorlogsboek ‘Uit het leven van een dwangarbeider’ gepresenteerd. De aanbieding werd gedaan door auteur Leen van Driel.

Bijna anderhalf jaar ging de geboren Oud-Beijerlander die al vele jaren elders woont, op zoek naar verhalen van de 130 Oud-Beijerlanders die in de Tweede Wereldoorlog in Duitsland te werk werden gesteld. Basis voor het boek vormde een bewerkt dagboek van Oud-Beijerlander Jan Baars die in Berlijn te werk werd gesteld. 

‘We hebben wel getwijfeld’, gaf Simon Baars, zoon van Jan Baars, tijdens de presentatie in de Huiskamer van De Open Hof aan, ‘zou onze vader wel gewild hebben dat zijn dagboek voor een breed publiek beschikbaar zou komen. Want het is toch iets persoonlijks. Mijn vader heeft het na zijn pensionering bewerkt, het originele dagboek hebben we nooit gevonden, mogelijk heeft hij de meest persoonlijke dingen eruit gelaten, dat weten we niet. Zelf sprak hij weinig over zijn tijd in Duitsland, net als vele anderen die het meegemaakt hebben. Het is goed dat het nu wel opgetekend is. Het boek is er dankzij het dagboek, de schrijver en vooral al die nabestaanden.’ 
Zoveel jaren later verbaast het de zoon van de dwangarbeider dat hij zijn vader zo weinig bevraagd heeft over die ongetwijfeld ingrijpende periode in diens jonge leven. Er waren bijvoorbeeld trouwplannen maar dat moest vanwege de tewerkstelling uitgesteld worden met alle onzekerheden van dien.

Leen van Driel noemde het boek ‘vooral het verhaal van mensen’ en geen doorwrochte studie. ‘Met het dagboek is het begonnen, het werd een intensieve speurtocht waarbij we meer dan 100 namen achterhaalden. Veel nabestaanden, kinderen en familie hebben me vervolgens veel informatie gegeven. Ik kwam bijvoorbeeld in contact met iemand die op zolder een schoenendoos vol brieven van z’n vader uit Duitsland bewaard had. Foto’s doken op en zo groeide het boek en het verhaal tot wat het uiteindelijk geworden is.’ Van Driel benadrukte dat de zoektocht overigens nooit af is. ‘Als je iemand spreekt wordt heel vaak verwezen naar weer iemand anders die ook ‘nog iets’ weet.’ 

Met het schrijven van het boek is bovendien een raadsel opgelost. In het dagboek van Baars staat een korte passage over een gesprek in Berlijn met ene Lucas. Van Driel: ‘Niemand wist wie dat was of het verhaal erachter. Ik zocht contact met het NIOD, die wisten er niets van. Toen kwam ik in contact met Albert Oosthoek die jaren geleden een boek over het verzet in Oud-Beijerland schreef. Hij kende die naam ook niet maar gaf me een stapel boeken mee. En na heel veel zoeken vond ik in een Duits boek in een voetnoot de naam Lucas. Het bleek iemand uit Leiden te zijn die tientallen, misschien wel honderden studenten die in Duitsland werkten terug wist te krijgen naar Nederland. Aangezien Baars geen student was lukte dat bij hem niet.’ 

Wethouder Harry van Waveren merkte op dat het verbazingwekkend is hoe weinig we eigenlijk weten over de ervaringen en ontberingen van de dwangarbeiders. ‘En het gaat om enorme aantallen. Als er alleen al in Oud-Beijerland 130 geweest zijn moeten er uit de hele Hoeksche Waard nog veel meer in Duitsland geweest zijn. Er loopt op dit moment een promotieonderzoek via het NIOD, dit boek komt op een goed moment. En mogelijk vormt het aanleiding voor verder onderzoek in de Hoeksche Waard via historische verenigingen of Museum Hoeksche Waard.’ 

In de nazit werden heel wat ervaringen en verhalen gedeeld in gesprekken tussen de vele familieleden en nabestaanden van de dwangarbeiders van weleer. Het had dankzij de vele ontmoetingen, soms na vele jaren, de trekjes van een reünie. Want na de oorlog hielden veel dwangarbeiders door het hele land contact met elkaar, vaak via brieven. Er ontstonden vriendschappen voor het leven uit. Ze waren te gast op elkaar bruiloften of gingen met de latere gezinnen bij elkaar op bezoek of samen op vakantie. 

Het boek ‘Uit het leven van een dwangarbeider’ is een uitgave van Aspekt. ISBN 9789464629279, telt 240 pagina’s en kost € 24,95. Te koop in elke boekhandel.

(tekst: Conno Bochoven)